نقش منابع تاریخی در تقویت درام «مهمان کُشی» 

پایبندی تعریف شده به وقایع و رویدادهای سیاسی و اجتماعی به‌ویژه در سریال‌های مذهبی حساسیت مضاعفی را می‌طلبد که به طور معمول با حضور یک کارشناس در کنار عوامل سازنده، تلاش می‌شود عدول از صداقت در روایت صورت نگیرد و خط سیر تاریخی، فدای دراماتیک کردن و قواعد نمایشی نشود؛ اصل پذیرفته شده‌ای که البته گاه بنا به سلیقه و سطح مولف بودن فیلمنامه‌نویس یا کارگردان، پیش‌تر بدعت‌ها و رویکردهای بحث برانگیزی را سبب شده است. 

«مهمان کُشی» سریال تاریخی مذهبی جدید شبکه یک سیما به کارگردانی احمد کاوری و تهیه‌کنندگی محمدکامبیز دارابی که پخش آن از شنبه شب گذشته آغاز شده است، روایت مرکزی خود را از وقایع منتهی به قیام عاشورا و ماموریت حضرت مسلم بن عقیل در کوفه وام گرفته است. آنچه در قسمت نخست این سریال از حیث مضمونی بیشتر مورد توجه بود، مکث روی شرایط سیاسی ایراد خطبۀ منا، محورها و تاثیرات آن در یک مدخل معرفی‌وار از کلیت محتوا بود؛ خطبه‌ای مشهور از سیدالشهدا که دو سال پیش از واقعه کربلا، در سرزمین منا و در جریان برگزاری مراسم حج، در جمع شماری از صحابه مشهور پیامبر اسلام و گروهی از دانشمندان مسلمان خطابه شد که در سریال هم شمار حاضران در دیالوگ، حدود هزار نفر ذکر می‌شود. 

به نظر می‌رسد با توجه به دغدغه‌های اعتقادی و مذهبی و برای جلوگیری از ایجاد سوءتفاهم‌های احتمالی، باید مواردی از همین ابتدای سریال را بنا به مطابقتش با روایات تاریخی و منابع مورد استفاده سازندگان، تبیین کرد؛ خاصه آنکه «مهمان کُشی» در ایام محرم نیز پخش می‌شود که می‌تواند مقطع ایده‌آلی برای بررسی محتوایی و بازخوانی اتفاقات منتج به وقایع عاشورا باشد. 

در قسمت نخست این سریال، چند مقطع از دوران حکومت معاویه را شاهدیم که شامل بروز برخی دشمنی‌ها با خاندان امام علی (ع) و نیز زمینه‌سازی برای ولایتعهدی یزید است. در یک سکانس، معاویه (با بازی بهرام ابراهیمی) در گفت‌وگو با سعد ابی‌وقاص (با بازی حسین صبوری) صحابی مشهور، دربارۀ سیاست لعن کردن بر امام علی (ع) و استدلال سعد در این باره می‌پرسد. این صحنه، گویا مستقیما از یک روایت مشهور در کتاب «صحیح مسلم بن حجاج نیشابوری» (حدیث ۲۴۰۴) تالیف قرن سوم هجری آمده است. در روایت مذکور، معاویه پس از این که به سعد فرمان می‌دهد (البته روایت اشاره نمی‌کند که به چه چیزی فرمان می‌دهد)، بلافاصله می‌پرسد چرا به امیرالمومنین (ع) دشنام نمی‌دهد. سعد در این باره سه روایت از فضیلت‌های امام علیه‌السلام را ذکر می‌کند که در این صحنه از سریال «مهمان‌کشی» بازتاب داده شده است. 

صحنۀ نخست سریال که شخصیتِ احمد به دیدار مسلم با بازی (بهراد محمدی) آمده است و دربارۀ معاویه هشدار می‌دهد نیز به نظر می‌رسد از یک روایت تاریخی در کتاب «مروج الذهب» نوشتۀ علی بن حسین مسعودی، مورخ قرن چهارم هجری برگرفته شده است که در ذکر اخبار دوران مامون می‌گوید که مطرّف پسر مغیره ثقفی از پدرش نقل می‌کند که شبی معاویه به او گفت: «خلفای گذشته همه رفتند و چیزی از آنان به جا نماند، اما نام این مرد هاشمی روزی پنج بار فریاد زده می‌شود.» سپس گفت: «راهی جز دفن کردن این نام نیست.» ظاهرا متن خطبۀ منا در این قسمت نیز از «تحف العقول» اثر حسن بن شعبۀ حرانی، از منابع حدیثی شیعیان قرن چهارم هجری برگرفته است. 

بنا به شنیده‌ها، دیگر روایت‌ها و صحنه‌های «مهمان‌کشی» در قسمت‌های آتی آن نیز با ارجاع به منابع تاریخی تأیید شده است و گسترده‌ای سامان داده و طراحی شده‌اند که یکی از خصوصیات پژوهشی این سریال به شمار می‌رود. هرچند این سریال هنوز در آغاز راه است و باید دید در کنار تمرکز و دغدغه سازندگان روی بحث‌های محتوایی و تطابقات تاریخی، از لحاظ کیفیت فنی و ویژگی‌های ساختاری با چه نوع اثری مواجه خواهیم شد. 

انتهای پیام/